Rupert. Een bekentenis - plagiaat of spel?

home	'Als een dichter wat zegt, dien je altijd op je hoede te zijn' (Ilja Leonard Pfeijffer, NRC Handelsblad, 13- 2-2002)

V. WHAT THE THUNDER SAID After the torchlight red on sweaty faces After the frosty silence in the gardens After the agony in stony places The shouting and the crying Prison and palace and reverberation Of thunder of spring over distant mountains He who was living is now dead We who were living are now dying With a little patience	8. Toortslicht rood op zwetende gezichten. IJzige stilte in de tuinen. Pijn op plaatsen van steen. Dreun van donder over verre bergen. Hij die onder de levenden was is nu dood. Wij die onder de levenden waren zijn nu stervende.
Here is no water but only rock Rock and no water and the sandy road The road winding above among the mountains Which are mountains of rock without water If there were water we should stop and drink Amongst the rock one cannot stop or think Sweat is dry and feet are in the sand If there were only water amongst the rock Dead mountain mouth of carious teeth that cannot spit Here one can neither stand nor lie nor sit There is not even silence in the mountains But dry sterile thunder without rain There is not even solitude in the mountains But red sullen faces sneer and snarl From doors of mudcracked houses If there were water And no rock If there were rock And also water And water A spring A pool among the rock If there were the sound of water only Not the cicada And dry grass singing But sound of water over a rock Where the hermit-thrush sings in the pine trees Drip drop drip drop drop drop drop But there is no water	Hier is geen water, uitsluitend rots. Rots en geen water. En de zanderige weg, die zich slingerend omhoog zwoegt rond en rond en door en over de bergen, die bergen zijn van rots zonder water, als er water zou zijn, zouden we kunnen stoppen en drinken, tussen de rotsen kunnen we niet stoppen of denken, zweet is droog en voeten zakken weg in deze nu mulle zee van kompasloos ploegen, zand zonder uitzicht happen in cirkels - als er tenminste water was in deze rotsen, deze dode berg, mond vol verbeten tanden die niet kan spugen. Hier kan men niet staan, noch liggen of zitten. Er is zelfs geen stilte in de bergen, maar de droge, steriele donder zonder regen. Er is zelfs geen eenzaamheid in de bergen, maar botte, rode gezichten die sneren en sarren uit de deuren van gebarsten lemen hutten. Als er water zou zijn.
Who is the third who walks always beside you? When I count, there are only you and I together But when I look ahead up the white road There is always another one walking beside you Gliding wrapt in a brown mantle, hooded I do not know whether a man or a woman - But who is that on the other side of you?	Wie is die derde die altijd naast jou loopt? Als ik tel, is er alleen jij en ik samen. Maar als ik voor mij kijk over de zanderige weg, is er altijd een ander die naast jou loopt.
What is that sound high in the air Murmur of maternal lamentation Who are those hooded hordes swarming Over endless plains, stumbling in cracked earth Ringed by the flat horizon only What is the city over the mountains Cracks and reforms and bursts in the violet air Falling towers Jerusalem Athens Alexandria Vienna London Unreal (...) T.S. Eliot, 1922	Wat is dat geluid hoog in de lucht? Wie zijn die gemaskerde horden die zwermen over eindeloze vlakten? Barsten scheuren in de violette hemel. De torens vallen. Jeruzalem, Athene, Alexandrië, de muren bezwijken. Onwerkelijke (...). Ilja Leonard Pfeijffer, 2002

Het moge duidelijk zijn: Pfeijffer heeft het gedicht van Eliot 'vertaald', met weglating van enkele passages en het zonder enige bronvermelding in zijn roman als eigen werk gepresenteerd. Om het plagiaat beter zichtbaar te maken, is hierboven Pfeijffers versie in stukken gehakt. In het boek staat het als een continue passage afgedrukt.
Verdere omvangrijke passages uit 'The Waste Land' zijn te vinden op pagina's 64 en 145 t/m 147.
T.S. Eliot wordt wel even genoemd, op bladzijde 77: "Zoals T.S. Eliot een gek was die dacht dat hij T.S. Eliot was", maar wordt verder nergens vermeld - terwijl in bovenstaand geval de bron van de 'vertaling' toch echt wel in een verantwoording gemeld zou moeten worden.

De grote vraag van zowel Reinier Spreen als van de redactie van Rottend Staal Online is natuurlijk: wat heeft Pfeijffer nog meer overgeschreven? Een andere vraag is: wat vinden de erven van T.S. Eliot hiervan? Want op zijn werk zitten nog gewoon rechten tot het jaar 2035. (Epibode, Rottend Staal Online, 18-3-2002)

terug naar boven

SCHRIJVER PFEIJFFER PLEEGT GEEN PLAGIAAT, MAAR 'HERGEBRUIKT' TEKSTEN

Een schrijver pleegt plagiaat door teksten van anderen zonder bronvermelding te gebruiken. Of niet? Waar de grens ligt, wordt maar niet duidelijk. Zoals bij schrijver Ilja Leonard Pfeijffer.

Groningen - Wie het niet toevallig kent leest er waarschijnlijk zo overheen. Maar bladzijde 92 van de pas verschenen debuutroman Rupert van Ilja Leonard Pfeijffer klinkt wel érg bekend. Bijna een pagina lang staat daar in prozavorm een gedicht van de Amerikaans-Engelse dichter T.S. Eliot (1888-1965). The Waste Land heet het, een lange gedichtencyclus uit 1922. Pfeijffer vertaalt het letterlijk en gooit het in lange zinnen achter elkaar. 'Hij die onder de levenden was is nu dood. Wij die onder de levenden waren zijn nu stervende. Hier is geen water, uitsluitend rots. Rots en geen water.' Maar waar is de bronvermelding? T.S. Eliot wordt weliswaar elders in het boek even vermeld, maar achterin is geen extra informatie te bekennen. Mag dat zomaar?

Pfeijffer, naast schrijver docent Grieks aan de Leidse universiteit, reageert kalm: "Wou je me beschuldigen van plagiaat of zoiets? Dan moet ik je waarschuwen hoor, want als je hier iets beschuldigends over schrijft, dan maak je jezelf volslagen belachelijk. Het is echt een heel normaal literair procédé."

SPEL

Wat Pfeijffer betreft dient het boek zelf als bronvermelding. Dat is genoeg. Wat hij doet is geen jatten, maar een spel spelen met andere teksten. En dat gebeurt wel vaker, tegenwoordig: "Als ik even een halfuurtje zou nadenken,zou ik tientallen voorbeelden kunnen noemen."

Gillis Dorleijn, professor Nederlandse letterkunde aan de Groningse universiteit, is al evenmin geschokt. "Dat is de laatste tjd heel erg in, hè", zegt hij. "Met een net woord wordt dat ook wel intertekstualiteit genoemd. Die bekende voorbeelden van plagiaat van Van Dis zijn een heel ander geval, die had stiekum stukken tekst ontleend aan andere studies. Maar het feit dat je hier een belletje hoort rinkelen betekent al dat Pfeijffer niet wil pronken met andermans teksten."
Het is duidelijk jatten mag., als je het maar opzichtig doet. Maar hoe ver mag je dit 'spel' doorvoeren? Dorleijn "Dat is heel moeilijk te bepalen, maar tegenwoordig waarschijnlijk heel ver. Pfeijffer speelt daar voortdurend mee. Hij heeft ook wel eens een gedicht gemaakt door gewoon alles wat er in een bepaald praatprogramma gezegd werd over te schrijven. Hij recyclet de taal."
(Reinier Spreen, Nieuwsblad van het Noorden, 19-3-2002)

terug naar boven

PFEIJFFERS ROMAN ZIT VOL REGELS T.S. ELIOT

AMSTERDAM - Nee, natuurlijk is Ilja Leonard Pfeijffer niet zo dom om plagiaat te plegen. En natuurlijk had hij achterin zijn onlangs verschenen debuutroman Rupert kunnen vermelden dat hij het een en ander uit The Waste Land, het beroemde gedicht van T. S. Eliot uit 1922, had gebruikt. Zeg maar: overgeschreven. ''Maar dan was de lol eraf geweest,'' zegt een duidelijk geamuseerde Pfeijffer vanochtend door de telefoon. ''En je moet het je lezers niet te makkelijk maken.''

Delen uit 'What the thunder said', de vijfde cyclus van The Waste Land, zijn, vertaald, op de pagina's 92 en 93 van Rupert overgenomen. Reinier Spreen, kunstredacteur van het Nieuwsblad van het Noorden, kwam daar bij lezing van Pfeijffers roman achter. Spreen attendeerde de Groningse dichtersgroep Droog uit Epibreren op deze 'zaak'. Op www.epibreren.com staat de tekst van Pfeijffer naast die van Eliot.

''Raar dat die krantenman er pas op pagina 92 achter kwam dat ik naar Eliot verwijs,'' gniffelt Pfeijffer. ''De hele roman zit er vol mee. In het begin heb ik het al over de unreal city. Dat is al een verwijzing. En iets verder citeer ik een kernzin uit The Waste Land, die op de ruit van een kapperszaak staat: Mixing memory and desire. Duidelijker kan het bijna niet. Dat is het motto van het boek. En in het begin van elk van de drie delen van Rupert komen personages voor die ook in The Waste Land voorkomen.''

Spel in plaats van plagiaat, dus.

Pfeijffer (1968), dichter en graecus, staat er, volgens een woordvoerster van zijn uitgever De Arbeiderspers, om bekend te spelen met intertekstualiteit. ''Ilja gebruikt in al zijn teksten werk van anderen, maar geeft daar wel een eigen draai aan. Hij zat al te wachten op de eerste die zou bellen dat hij werk van anderen had gebruikt.''

Ten slotte: ''Ik zal u een tip geven,'' zegt Pfeijffer. ''Als Rupert gemodelleeerd is naar The Waste Land, dan is Ulysses dat naar de Odyssee.'' Ook een listig mannetje, die James Joyce.
(Maarten Moll, Het Parool, 19-3-2002)
terug naar boven

PFEIJFFER PUT IN RUPERT LETTERLIJK UIT GEDICHT ELIOT

(...) Ilja Leonard Pfeijffer was gisteren onbereikbaar voor commentaar.
(...) Volgens Lex Jansen, de uitgever van de Arbeiderspers is de kwestie terug te voeren op een polemiek tussen Pfeijffer en een groep Groningse dichters die zich schaart onder de naam 'Epibreren'. Jansen: 'Ze zijn het niet eens met de literatuuropvatting van Pfeijffer. Daar komt het op neer.' Hij verdenkt de Groningers ervan zijn auteur pootje te willen haken.
(Bart Deuss, Volkskrant, 20-3-2002)

terug naar boven

PLAGIAAT OF EEN LITERAIR SPEL?

AMSTERDAM - Heeft schrijver Ilja Pfeijffer in zijn deze maand verschenen boek 'Rupert' plagiaat gepleegd door er citaten uit T.S. Elio'ts 'The Waste Land' in op te nemen of is hier sprake van een 'literair spel'?

De Groningse dichter Bart FM Droog en literatuurrecensent Reinier Spreen van het Nieuwsblad van het Noorden menen het eerste. Pfeijffer noemt deze beschuldiging 'volslagen belachelijk'.
Spreen merkte passages uit 'The Waste Land' op pagina 92 en 93 van 'Rupert' op. "Vreemd dat hij het daar pas ontdekt", is de reactie van Pfeijffer. "De verwijzingen naar 'The Waste Land' beginnen al op de eerste pagina. Het motto van 'Rupert' komt uit dit werk: mixing memory and desire'."
Bij plagiaat probeert een schrijver met andermans veren te pronken. Pfeijffer zegt openlijk 'een ballet met Eliots werk' aan te zijn gegaan, een werk dat trouwens zelf ook vol zit met verwijzingen naar en parafrases van andere poëzie. "Dat heet officieel 'intertekstualiteit' en dit trucje bestond al in de oudheid. Ik raad Bart Droog aan 'Ulysses' van James Joyce te lezen. Dat zit vol met verwijzingen naar Homeros."
Had hij niet beter achterin een verwijzing naar Eliot kunnen aanbrengen om de beschuldiging van plagiaat te voorkomen? "Het zit vol met verwijzingen naar Eliot. Ik noem zijn naam, de vertaling van de titel 'woestenij' valt, ik citeer het bekendste vers eruit. Als ik me achterin zou verantwoorden, zou ik het verpesten."
(Trouw, 20-3-2002)

terug naar boven

WIM DE BIE OVER PLAGIAAT EN PFEIJFFER

Den Haag - Op Bieslog maakt Wim de Bie vandaag melding van plagiaat en Pfeijffer: "De beschuldiging luidt nu, dat ik delen van mijn gedicht zou hebben overgeschreven uit het gedicht 'Musica nova', van de jonge, veelbelovende dichter Ilja Leonard Pfeijffer" (...). Lees het volledige stuk op: http://bieslog.vpro.nl/programma/bieslog/index.shtml?2785571+4328074+4328075
(Epibode, 20-3-2002)

terug naar boven

PFEIJFFER VERSUS DROOG: SPEL OF PLAGIAAT

Amsterdam - Een literair spel noemt de Leidse dichter-romancier Ilja Leonard Pfeijffer het; een kwestie van plagiaat luidt de conclusie van zijn Groningse collega Bart FM Droog. Op pagina 92 en 93 van zijn lovend besproken debuutroman Rupert parafraseert Pfeijffer een flinke passage uit deel vijf van T.S. Eliots beroemde modernistische gedicht The Waste Land (1922). "Pfeijffer heeft het gedicht van Eliot 'vertaald' en het zonder enige bronvermelding in zijn roman als eigen werk gepresenteerd'', schrijft Droog in een open e-mail aan de pers.

Pfeijffer kan wel om de beschuldiging lachen. "Het verbaast me dat Droog pas op pagina 92 op Eliot stuit,'' zegt hij. ,,Het wemelt in Rupert van de verwijzingen naar en citaten uit The Waste Land; de hoofdpersoon ontmoet figuren uit het gedicht, zoals 'Stetson' en 'Madame Sosostris'; een kapperszaak maakt goede sier met de regel 'mixing memory and desire' en zelfs het thema van Rupert, de gefragmenteerdheid van het moderne stadsleven, is hetzelfde als dat van The Waste Land. Het is allemaal onderdeel van het literaire spel van verwijzen en sampelen waar Eliot zelf de kampioen van was.''

Ook Pfeijffers redacteur bij De Arbeiderspers, Peter Nijssen, onderstreept dat in Rupert "intertextueel geciteerd'' wordt. Hij zou dan ook verbaasd zijn als de erfgenamen van Eliot (1888-1965) aanstoot zouden nemen aan de parafrase. Nijssen: "Het moet duidelijk zijn dat hier het spel van de pastiche wordt gespeeld. Als dit niet mag dan kun je het hele oeuvre van Paul Claes wel verbieden, of de pastiches in Joost Zwagermans dichtbundel Bekentenissen van een pseudomaan.''

Pfeijffer, die vorig jaar Droog en andere toegankelijke podiumdichters aanviel in zijn Bzzletin-artikel 'De mythe van de verstaanbaarheid', voegt daaraan toe: "Plagiaat bedrijf je met het oogmerk om niet ontdekt te worden; ik wil juist dat de lezer de overeenkomsten ziet. Ik heb trouwens voor Bart FM Droog nog een aardige tip: in Ulysses van James Joyce schijnen nogal wat parafrases van de Odyssee te zitten.''
(NRC Handelsblad, 20-3-2002)

terug naar boven

HALLO ZEG, NRC HANDELSBLAD!

Epibreren - Gisteren berichtte het NRC Handelsblad op een wel zeer eenzijdige wijze over de affaire Pfeijffer: http://www.nrc.nl/nieuws/kunst/1016606565166.html
Naar aanleiding van dat bericht schreef Bart FM Droog een briefje aan de kunstredactie van het NRC:

Geachte kunstredactie van het NRC,

Ere wie ere toekomt: ik ben niet de ontdekker van Pfeijffer's plagiaat, spel of intertekstuele exercities - wat u wenst. De ontdekker is Reinier Spreen, kunstredacteur van het Nieuwsblad van het Noorden.
De in uw artikel 'Pfeijffer versus Droog' als 'open e-mail aan de pers' gepresenteerde e-mail was geen open brief, maar een kennisgeving van de lopende berichtgeving op Rottend Staal Online, 's lands enige internetpoëziedagblad.
De opmerking "Pfeijffer, die vorig jaar Droog en andere toegankelijke podiumdichters aanviel in zijn Bzzletin-artikel 'De mythe van de verstaanbaarheid'" is helaas voor u onjuist. Het was in het jaar 2000 dat gemeld stuk verscheen, met de term "toegankelijk podiumdichter" voel ik mij niet aangesproken - evenmin als de andere dichters die werden aangevallen in dat stuk (o.a. Serge van Duijnhoven, Ruben van Gogh, Ingmar Heytze, Tjitse Hofman, Ramsey Nasr). Pfeijffer heeft de stellingen geponeerd in dat stuk al een jaar geleden herroepen en heeft zich nadien zelf als 'podiumdichter' geafficheerd- zie de Poëziekrant, oktober 2001.
Tot mijn grote treurnis heeft uw redactie niet de moeite genomen de enige relevante partij in deze te spreken: namelijk de rechthebbende(n). Een tip: neem eens contact op met de Londense uitgeverij Faber and Faber, die onlangs nog werk van T.S. Eliot heeft uitgegeven: http://www.faber.co.uk/ , e-mail rights@faber.co.uk
Met vriendelijke groet, Bart FM Droog
(Epibode, Rottend Staal Online, 21-3-2002)

terug naar boven

Een andere rechtse rakker-Nobelprijswinnaar, de dichter T.S. Eliot (1888-1965), is het slachtoffer geworden van plagiaat. Dat beweert althans de dichter Bart FM Droog. Volgens Droog heeft zijn collega Ilja Leonard Pfeijffer hele passages uit deel vijf van Eliots epische gedicht The Waste Land (1922) in zijn nieuwe roman Rupert verwerkt, zonder de bron te vermelden. Droog, die ooit nog als schietschijf fungeerde in een van Pfeijffers roemruchte polemieken, illustreert zijn vondst met een reeks fragmenten die er inderdaad weinig twijfel over laten bestaan. Pfeijffer lacht de beschuldiging echter weg. "Als je hier iets beschuldigends over schrijft, dan maak je jezelf volslagen belachelijk", reageerde hij. "Het is echt een heel normaal literair procédé." Pfeijffers redacteur bij De Arbeiderspers, Peter Nijssen, vertelde in NRC Handelsblad dat in Rupert "intertextueel geciteerd" wordt. Hij zou hem verbazen mochten de erfgenamen van Eliot er een punt van maken. "Als dit niet mag dan kun je het hele oeuvre van Paul Claes wel verbieden." (Jeroen de Preter, De Morgen, 21-3-2002)

terug naar boven

PFEIJFFER BESCHULDIGD VAN PLAGIAAT

"Immature poets borrow, mature poets steal" is een citaat van T.S. Eliot dat u met wat geluk af en toe tegenkomt in de rechterkolom op deze Letteren-website.

De Nederlandse dichter Ilja Leonard Pfeijffer heeft zich deze raad ter harte genomen, zo blijkt uit de controverse die de laatste dagen gerezen is tussen hem en enkele Groningers.

Journalist Reinier Spreen, kunstredacteur van het Nieuwsblad van het Noorden, ontdekte dat Pfeijffer voor zijn nieuwe roman Rupert (Arbeiderspers, 2002) een fors deel zonder bronvermelding overschreef uit Eliots befaamde gedicht The Waste Land (1922). Het Groningse dagblad besteedde (in elk geval in haar internet-editie) geen aandacht aan de ontdekking van haar medewerker, maar het Epibreren-magazine Rottend Staal Online - nooit verlegen om een aardige rel - zet in haar nieuwsrubriek van maandag 18 maart de oorspronkelijke tekst en Pfeijffers vertaling naast elkaar. Bart FM Droog (RS-redacteur en Groninger Stadsdichter) vraagt zich af wat Pfeijffer nog meer heeft overgeschreven, en wat de erven van T.S. Eliot hiervan vinden.

In diverse kranten reageert Pfeijffer laconiek op de beschuldiging: "Het verbaast me dat Droog pas op pagina 92 op Eliot stuit," zegt hij. "Het wemelt in Rupert van de verwijzingen naar en citaten uit The Waste Land. [...] Het is allemaal onderdeel van het literaire spel van verwijzen en sampelen waar Eliot zelf de kampioen van was."
(www.letteren.net, 21-3-2002)

terug naar boven

NIEUWSBLAD VERONDERSTELT PLAGIAAT PFEIJFFER

Reinier Spreen, journalist bij het Nieuwsblad van het Noorden constateerde in die krant dat Ilja L. Pfeijffer het citaatrecht wel wat ruim had opgevat. Zo bleek Pfeijffer een gedicht uit Eliots The Wasteland integraal en als proza te hebben geciteerd. Maar een bronvermelding kon hij nergens vinden. Desgevraagd liet Pfeijffer weten: "Wou je me beschuldigen van plagiaat of zoiets? Dan moet ik je waarschuwen hoor, want als je hier iets beschuldigends over schrijft, dan maak je jezelf volslagen belachelijk. Het is echt een heel normaal literair procédé."
So far so good, tenminste als dichter Bart FM Droog er in zijn Epibode niet over had bericht. NRC en Volkskrant pikten het nieuws op. Laatstgenoemde wist zelfs Pfeijffers uitgever tot een statement te verlokken: 'Ze zijn het niet eens met de literatuuropvatting van Pfeijffer. Daar komt het op neer.' Hij verdenkt de Groningers ervan zijn auteur pootje te willen haken."
Droog vindt het laatste zelf onzin: "Een wel erg trieste verdachtmaking en ook een verkeerde voorstelling van zaken: een literatuurjournalist van het Nieuwsblad van het Noorden ontdekt het plagiaat (of 'spel' of 'intertekstualiteit' - wat u wenst) en op deze site wordt daarover bericht. Dat is alles."
(www.schrijversnet.nl, 21-3-2002)

terug naar boven

KNETTERENDE LETTEREN

Amsterdam - In het NPS-radioprogramma Knetterende Letteren werd Ilja Pfeijffer vanmiddag geconfronteerd met auteursrechtenspecialist Mr Joris van Manen. Deze noemde 'intertekstualiteit' een zuivere vorm van plagiaat en raadde Pfeijffer aan toch echt even contact op te nemen met de erven Eliot. Deze uitzending valt online te beluisteren. (Epibode, Rottend Staal Online, 21-3-2002)

terug naar boven

Er rust nu al een kwalijke smet op de nog prille schrijverscarrière van de Leidse classicus, dichter en romanschrijver Ilja Leonard Pfeijffer. Rupert - Een bekentenis heet de eerste roman van de 34-jarige auteur, maar hij heeft daarmee z'n eerste beschuldiging van plagiaat te pakken. De Groninger dichter Bart FM Droog en een criticus [Reinier Spreen] ontdekten dat Pfeijffer in Rupert op blz. 92 en 93 enkele letterlijk vertaalde fragmenten van 'The Waste Land' heeft opgenomen, een gedicht dat de Amerikaan T.S. Eliot in 1922 schreef. Pfeijffer verzuimt dit te melden in bijv. een nawoord in zijn boek.

Nu is citeren of 'lenen' gemeengoed als het gaat om een liedje voor het Eurovisie Songfestival, een televisiequiz of in een schilderij van Rob Scholte. In de boekenwereld ligt dat gevoeliger, zo leerden Adriaan van Dis, René Diekstra e.a. tot hun schande.

Het niet vermelden van bronnen is een behoorlijk stomme fout van Ilja Pfeijffer. Hij verweert zich met te zeggen dat citeren uit andermans werk tot zijn literatuuropvatting behoort en dat hij een pastiche heeft willen schrijven. Die opvatting mag de auteur van twee dichtbundels en een literatuurgeschiedenis van de Oudheid huldigen, maar hij moet dat wél melden.

Voor je het weet gaat Pfeijffer door het leven als de schrijver die tweedehands taal verkoopt en moet hij opboksen tegen lezers die hem wantrouwen. Dat zal toch niet zijn doel zijn...

Ilja Pfeijffer kan het ook op eigen kracht. Dat bewijst hij met Rupert - Een bekentenis en in iets mindere mate met Dolores, een reeks poëtische, soms wat pathetische klaagliederen over een verloren liefde. Beide delen dienen als eerste twee van een vierluik: Steppoli.

De zorgvuldige lezer bemerkt overigens in de debuutroman van Ilja Pfeijffer dat hij niet alleen citeert uit het werk van T. S. Eliot. Zo lees je: 'Tieft een heel eind op (...) in die aangekoekte lubberkwabben met holstrontverklontering en reetketelsteen.' Als dat niet uit de koker van Jules Deelder komt...

En hij moet met het volgende citaat ongetwijfeld de hoed hebben willen lichten voor de auteur van Dokter Bob vindt het geluk, nummer 327 uit de Bouquet-reeks: 'Ze zou concluderen dat niet alle mannen hetzelfde zijn (...) Ze zou niet verliefd op mij worden, maar voor het eerst en laatst beseffen dat er ware liefde bestond.'

Rupert is geschreven als een verdediging tegen een aanklacht wegens verkrachting van ene Karin H.. Rupert de Rukker, de Rechtvaardige of de Maagdendwinger, verweert zich welbespraakt in drie zittingen tegenover de jury. Hij spreekt van liefde in de grote stad, zijn droomvrouw Mira bij wie hij hopeloos impotent blijkt, een wandeling door een verzonnen stad als vorm van herinneren, geilheid, veel wijn, shag, waarzeggende zwervers, porno en peepshows.

Pfeijffer bedient zich veelvuldig van de herhaling als stijlvorm en grijpt vaak terug op zijn kennis van de klassiek-Griekse literatuur. Hij poseert in deze smakelijke roman zoals hij zich op zijn eigen website laat zien. Daar meldt hij dat hij een 'landelijk belangrijk dichter' is die 'de beste gedichten van heel het land schrijft, veruit superieur aan de valse en
leugenachtige verzen van Rutger Kopland, Jean Pierre Rawie' en nog een handjevol bekende dichters.

Wie kaatst, moet de bal verwachten.

(Menno Schenke, Algemeen Dagblad, 22-3-2002)

terug naar boven

ALS HET ZO MOET, IS DE LOL ERAF

'Dit jaar, lieve kinderen, gaan we geen paaseieren zoeken in de tuin.'
'Ooooohh!'
'Even rustig aan, mama en ik hebben iets veel leukers bedacht: we gaan citaten zoeken in een boek.'
'Bèèèèèèhh!'
'Hou je mond jij. Jullie krijgen allemaal een boek, hier, jij een Rupert, en jij een Dolores…'
'De mijne is veel kleiner!'
'Dan mag je straks ruilen. Let op: in deze boeken van meneer Pfeijffer zitten allemaal citaten verstopt van beroemde schrijvers. Jullie gaan nu lezen, en iedereen die zo'n citaat gevonden heeft, en weet waar het vandaan komt, die komt dat vertellen aan mij of aan mama. Oké? Ja, Roderickje?'
'Ik heb er al een! Op bladzij 1: “Er scheen zon die tegenvalt.”'
'En van wie is dat citaat?'
'Van Ilja Leonard Pfei… Peijff…'
'Nee, dat telt niet, lieve schat. Het moeten wel ándere schrijvers zijn dan meneer Pfeijffer. Dat is nou juist de lol ervan.'
'Waarom?'
'Omdat ik het zeg.'

Ooit heette het jatten, toen plagiaat, toen postmodern citeren: de teksten van andere schrijvers als eigen woorden in je boek verwerken. Schrijvers die tekst van een andere schrijver 'lenen' gaven er verschillende verklaringen voor. Rob van Erkelens, die voor de liefdesscénes in zijn roman Het uur van lood citaten van bijvoorbeeld Nabokov en Ronald Giphart gebruikte, gaf als reden dat hij hun werk niet nog eens over hoefde te gaan doen. Adriaan van Dis raakte in de war tussen wat hij bedacht had en wat hij overgeschreven had. En Ilja Leonard Pfeijffer, die zijn tegelijkertijd verschenen roman Rupert en dichtbundel Dolores volstouwde met citaten van anderen deed het, naar eigen zeggen, 'omdat je het je lezers niet te makkelijk moet maken'.
Wat onmiddelijk de vraag oproept: waarom moet je het je lezers per se moeilijk maken? Heeft Pfeijffer niet zelf gesneerd, in een interview in Vrij Nederland: 'Zo'n Nooteboom die eigenlijk iets heel simpels te zeggen heeft, maar dat moeilijk op gaat schrijven om interessant te doen. Bah, dat is mensen kwellen.' Wat Pfeijffer te zeggen heeft is namelijk ook zo moeilijk niet. De roman Rupert gaat over Rupert, die terugverlangt naar zijn verloren geliefde Mira, en die zich tegenover een gezichtsloos en naamloos tribunaal moet verdedigen tegen de beschuldiging van verkrachting. Zijn pleitrede voert hij op de beproefde manier van klassieke redenaars, door in zijn herinnering door de stad te lopen waar hij met Mira in liefde heeft geleefd.
Rupert is een gewone jongen, een romanfiguur van 145 in een gros, die dezelfde vergissing maakt als iedere verliefde gek: hij denkt dat zijn liefde niet doodgewoon is maar van een hogere orde: 'Het was een vorm van diep en waardig gelukkig zijn. Het was vrijen met gedachten.'
Maar hij en zijn geliefde zijn net zo banaal als alle andere geliefden. Zij huilt tegen zijn schouder om een oude film en zegt: 'Ik wou dat ik kon huilen in zwart-wit.' Als je meisje dat zegt ben je dolgelukkig om haar originaliteit en gevoeligheid, als je het leest denk je: wat een draak van een wijf.

'Papa, papa, is dit er een? Op bladzij 32: 'mixing memory and desire'?'
'Goed zo schat! En waar komt dat uit?'
'Uit The Waste Land van T.S. Eliot?'
'Je bent een snoeperd. Hier, neem een spekkie.'

Herinnering en verlangen, daar gaat Rupert over. Het is allemaal gevat in de dichterlijke, barokke taal die we van Ilja Leonard Pfeijffer gewend zijn, en dat is bij tijd en wijle indrukwekkend, zoals de dikke nek van een Mongoolse gewichtheffer indrukwekkend is. Zoals bij deze scéne van een brute ontmaagding: 'Toen hij zijn geslacht provisorisch schoonveegde aan haar haren, zoals hij een keer in een pornofilm had gezien, opborg in zijn gulp voor onmiddellijk hergebruik, een blikje bier in zijn keel leeggoot, 'nou hoi hè' zei en de deur uit liep, toen had zij niet eens gehuild. Ze was zo blijven liggen op de bank, met omhooggesjorde bh en opzijgewurmd slipje, ze had haar buik gestreeld, geliefkoosd en gestreeld totdat het ochtendlicht aan haar verscheen als engel met een witte lelie en ze wist.'
Het is een ontroerende passage, waarvan het grootste gedeelte ongetwijfeld geschreven is door Ilja Leonard Pfeijffer, maar die laatste woorden, die het zo mooi omlijstten, daar moet je wel bij denken: die engel met die witte lelie, ken ik die niet ergens van?

'Meneer, meneer, ik heb er ook een gevonden! Op bladzij 119 van Rupert: 'Anime, Backstage, Bestial, Bi, Bond, Bond Lesb…'
'Ja, ho maar, genoeg. Van welke schrijver is dat dan een citaat?'
'Schrijver? Dat komt van internet, hij heeft gewoon de inhoudsopgave gedownload van Fucking Free… Auw!'
'Geef jij dat boek maar hier. En ga je jas maar aantrekken.'

Als Pfeijffer zijn roman volgestopt heeft met citaten om zijn lezers op de proef te stellen kan hij niet anders dan bedrogen uitkomen. Een schrijver die verlangt dat lezers al zijn allusies en knipogen weten te plaatsen kan beter voor computers gaan schrijven. Geen enkele lezer kán alle verwijzingen begrijpen die een schrijver erin gestopt heeft, om de simpele reden dat hij nooit alles gelezen kan hebben wat de schrijver gelezen heeft. Zelfs in het onwaarschijnlijke geval dat dit zou bestaan, een identieke schrijver en lezer, dan nog zou de lezer niet alle verwijzingen kunnen begrijpen omdat de schrijver ze anders geinterpreteerd heeft.
Daarbij komt dat de lezer het druk genoeg heeft met Pfeijffers eigen taal. Hij wentelt zich in de woorden, hij bedenkt tientallen manieren om hetzelfde te zeggen, de ene zin nog bloemrijker dan de andere, hij schrijft op een manier waarvan critici graag zeggen: het taalplezier spat ervan af. Maar wat is het nut van vergelijkingen als de ene de andere afzwakt?
Zo beschrijft Pfeijffer op een rake manier het gevoel dat een man krijgt als hij van zijn vrouw hoort dat ze het met een ander gedaan heeft: 'De geheime dienst van de een of andere technisch geavanceerde natie had een schiencefictionwapen uitgevonden (-) De eerste aanvalsgolf bestaat uit miljoenen commandorobotjes die vlak onder de huid op rupsbanden van scheermesjes zo snel mogelijk heen en weer racen langs de wervelkolom.' En zo door, anderhalve bladzijde lang. Als je een lekkere vergelijking hebt gevonden, dat ben ik helemaal met Pfeijffer eens, dan moet je daar de boter uit braaien. Maar waarom o waarom moet er daarna nóg een vergelijking komen voor hetzelfde gevoel? 'De gedachte hieraan was zoutzuur en beet door heel mijn lichaam.' Een vergelijking die bovendien vele malen zwakker is dan de eerste?

'Papa, papa, ik heb er nog een! In Dolores, op bladzij 22: 'dus laten we gaan nu jij en ik,' papa, dat is toch uit The lovesong of J. Alfred Prufrock, van T.S. Eliot?'
'Goed zo lieverd. Ga er nog maar een zoeken.'
'Ik wil niet meer.'
'Wil je anders naar boven?'
'Nee papa.'
'Dat dacht ik ook.'

Aan het eind van het boek moet de jury tot een oordeel komen of Rupert de misdaad gepleegd heeft of niet. Wij, de jury moet een oordeel uitspreken. Maar wij de jury heeft daar dan helemaal geen zin meer in. Als het zo moet is voor wij de jury de lol eraf. Wij de jury gaat liever een oud boek lezen, uit de tijd dat mensen ze nog zelf schreven. Of wij de jury gaat zijn kinderen troosten, die sip naar hun lege mandjes zitten te kijken.

PS In deze recensie zitten citaten, zinsneden en woorden verstopt van onder anderen Hugh Selwynn de Mauberley, Aethelred the Unruly, Richard Caddel, Kenji Kawakami, V.S. Naipaul, Ayn Rand, George Bernard Shaw, Graham Chapman, Bob den Uyl, Hector Hugo Munro en Maarten 't Hart. Wie ze allemaal vindt krijgt een Mars of een Snickers.
(Adriaan Jaeggi, Het Parool, 22-3-2002)

terug naar boven

'April is the cruellest month' dichtte T.S. Eliot, maar nog wreder is maart. Tenminste, voor de dichter-romancier Ilja Leonard Pfeijffer, die deze week van plagiaat werd beschuldigd. Een recensent van het Nieuwsblad van het Noorden had ontdekt dat in Pfeijffers recente roman Rupert een vertaalde passage verstopt zat uit Eliots modernistische meesterwerk The Waste Land (1922). Hij speelde zijn informatie door aan een Groningse podiumdichter die, na Pfeijffers polemiek tegen de toegankelijke poëzie (Bzzletin, okt. 2000), nog een appeltje met zijn collega te schillen had. De Groninger zette de gewraakte passages naast elkaar op een website, typte er de alliteratie 'Pfeijffer pleegt plagiaat' boven, en een relletje was geboren.

Aan ieder die het horen wilde, legde Pfeijffer vervolgens uit dat hij in het grotestadsverhaal Rupert een literair spel met The Waste Land speelt. Al zijn verwijzingen naar het beroemde gedicht - en dat waren er heel wat meer dan Reinier Spreen van het Nieuwsblad van het Noorden had gevonden - waren "onderdeel van het literaire spel van verwijzen en sampelen waar Eliot zelf de kampioen van was''. In Eliots baanbrekende cut-up-gedicht zitten onder
meer letterlijke passages uit Wagner, Baudelaire, Shakespeare, Dante, Ovidius en de Bijbel - maar al te vaak zonder bronvermelding. En Eliot is bepaald niet de enige kunstenaar die zich door middel van citaten verstond met zijn voorgangers. 'Quotation is the sincerest flattery' zou het motto kunnen zijn van de hele kunst- en literatuurgeschiedenis.

Een literair spel dus, geen plagiaat. En dus is Reinier Spreen van het Nieuwsblad van het Noorden de spelbreker van de week, een steile Droogstoppel met weinig begrip voor literatuur. Of toch niet? Voordat hij door de literaire connaisseurs wordt overladen met hoon, is het goed om te bedenken dat hij de enige was die überhaupt heeft gezien dat er in Rupert flink naar The Waste Land verwezen werd. Andere recensenten, of ze nu van Trouw, Het Parool, de Volkskrant, de Standaard of NRC Handelsblad waren, hebben in hun paginavullende stukken de Eliot-connectie ten enenmale gemist. Spreen mag dan de verkeerde conclusie hebben getrokken, temidden van de Nederlandse critici is hij, om met Eliot (en diens voorbeeld Dante) te spreken, il miglior fabbro, 'de betere vakman'.
(Pieter Steinz, NRC Handelsblad, 22-3-2002)

terug naar boven

AUTEURSRECHTENJURIST: PFEIJFFER PLEEGT PLAGIAAT
SIMON VINKENOOG: T.S. ELIOT VERANTWOORDDE WÉL
NOG MEER 'CITATEN' AANGETROFFEN

Epibreren - In het NPS-radioprogramma Knetterende letteren (Radio 747 AM) werd afgelopen donderdag gesproken met Ilja Pfeijffer en Mr. Joris van Manen, auteursrechtenspecialist die o.a. zaken behartigde voor het ANP en het PCM-uitgeefconcern, inzake het boek Rupert - een bekentenis.
.
Joris van Manen: "Kijk, dit heeft alle ingrediënten van plagiaat in zich. Er zijn flinke stukken overgenomen en er wordt nergens gezegd dat het van T.S. Eliot is."
Kenneth van Zijl: "Nee, alleen de naam wordt genoemd"
Van Manen: "Ja, de naam wordt op pagina 77 genoemd. Maar als je het netjes doet zeg je van "ik citeer flink uit Eliot". Ik snap van meneer Pfeijffer dat veel mensen begrijpen dat dit stukken van Eliot zijn, maar ik weet niet of iedereen dat zomaar begrijpt."
Van Zijl: "Gaat het ook om hoeveel je overneemt? Is er een grens, of je nu zes woorden of...?"
Van Manen: "Jazeker, ook wel. Je kunt wel wat dingetjes overnemen van iemand, met name in een wetenschappelijke verhandeling of in een polemiek, maar dan heet het citaat, en als je de bron erbij vermeldt, dan kun je dat gerust doen. Maar hier zijn stukken van Eliot overgenomen. Als dit dan een hommage is aan Eliot, zou ik zeggen: bel de erven Eliot op, die hebben gewoon een client service in Engeland, die kan je gewoon bellen en vragen of de erven het goed vinden en als het een hommage aan Eliot is, dan vinden die erven dat vast wel goed. Maar dit is het gebruik maken van andermans werk. zonder dat je duidelijk maakt dat het iemand anders werk is."
Van Zijl: "Stel nu dat de erven het niet goed vinden en ze komen daar achter?"
Van Manen: "Dan kunnen ze dat verbieden."
Van Zijl: "Op straffe van?"
Van Manen: "Het boek kan uit de handel genomen worden. Dus ik denk dat meneer Pfeijffer er goed aan doet om de erven even te bellen en te zeggen van 'joh, kunnen we dit even regelen."
Van Zijl: "Ilja?"
Ilja Pfeijffer: "Nou, ik vind dat pure flauwekul. Dit is een procédé van intertekstualiteit. Dat is zo oud als de literatuur zelf."
Van Zijl: "Intertekstualiteit?"
Elsbeth Etty: "Incest met teksten."
Van Manen: "Ik heb stukken gezien waarin hele strofen van Eliot zijn overgenomen."
Pfeijffer: "Dat klopt."
Van Manen: "En er zijn gedeelten weggelaten."
Pfeijffer: "Maar het staat vol met aanwijzingen. Ik wil dat mensen het zien. Het gaat om de intentie.Het gaat er niet om dat ik passages wil stelen. Ik wil mensen naar dat gedicht van Eliot sturen."
Van Zijl: "Maar als je iemand wil sturen... Het is natuurlijk ook een beetje arrogant te gaan denken dat iedereen dat gedicht van Eliot kent, ook al is het wereldberoemd. Dan is het toch een kleine moeite om één regel erin te zetten, zoals: "bepaalde teksten zijn ontleend aan het werk van T.S. Eliot"?"
Van Manen: "Als je een zinnetje overneemt, bijvoorbeeld ''Shall I compare thee to a Summer's day" dan is dat niet zo'n probleem, maar hier zijn echt hele lappen tekst van Eliot overgenomen en dan zegt het recht dat je daar toestemming aan de rechthebbenden moet vragen."
Van Zijl: "Ik word hier domweg gelukkig van. Het laatste woord aan het corpus delictum. Ga je wat ondernemen? Ga je een briefje of e-mailtje...?"
Pfeijffer: "Een advocaat die rijk wil worden, kan ik aanraden de gehele wereldliteratuur aan te klagen."

Pfeijffer verdedigde zich afgelopen week met: "Het is allemaal onderdeel van het literaire spel van verwijzen en sampelen waar Eliot zelf de kampioen van was." In het NRC Handelsblad van 22 maart 2002 sprak Pieter Steinz hem na: "In Eliots baanbrekende cut-up-gedicht zitten onder meer letterlijke passages uit Wagner, Baudelaire, Shakespeare, Dante, Ovidius en de Bijbel - maar al te vaak zonder bronvermelding."
Simon Vinkenoog - geïntrigeerd door de kwestie - attendeerde echter de redactie van Rottend Staal Online op het simpele feit dat T.S. Eliot zelf 'The Waste Land' voorzien had van een zeer uitgebreide verantwoording, met gedetailleerde bronvermeldingen, die bijna 1/3de van het oorspronkelijke boek beslaat.
Rottend Staal-redactrice Liesbeth van Dalsum onderzocht het gewraakte boek verder en ontdekte nog meer Eliot-'citaten':

Op twee plaatsen trof Van Dalsum 'citaten' aan die met enige goede wil 'gerecycled' genoemd zouden kunnen worden:

In het Algemeen Dagblad van vrijdag 22 maart 2002 bericht Menno Schenke over nog meer auteurs uit wier werk Pfeijffer geput heeft: J.A. Deelder en de auteur van een Bouquetreeks-roman. Ook weer zonder enige verantwoording.

Pfeijffer zei vorige week dat hij duidelijk naar de titel verwijst door de titel van T.S. Eliots boek in Nederlandse vertaling te noemen. Hij doet dit op pagina 32, met 'Coupe Woestenij'.

Een belronde langs willekeurige dichters, waarin hen de vraag werd voorgelegd waaraan 'Coupe Woestenij' hen deed denken leverde echter geen enkel naar Eliot's boek verwijzend antwoord op. Het is dan ook zeer frappant, dat in de vele recensies van Rupert nimmer de naam van T.S. Eliot gevallen is. Noch Jaap Goedegebuure (Brabants Dagblad), noch Arjan Peters (Volkskrant), noch Jacob Moerman (Groninger Dagblad), noch Onno Blom (De Standaard), noch recensenten van de Provinciale Zeeuwse Courant, Trouw en het NRC Handelsblad - heel dapper al door Pieter Steinz in het NRC van 22-3 toegegeven - maakten enige melding van T.S. Eliot of The Waste Land.

Het valt hen niet kwalijk te nemen. Niemand op deze planeet kan alles wat er sinds de uitvinding van de boekdrukkunst verschenen is, gelezen hebben.

Naast de grote vraag: wat vinden Eliots rechthebbenden ervan? (dit weekend onbereikbaar voor commentaar) - is een andere vraag: wat zou Ilja Pfeijffer gedaan of gezegd hebben als Reinier Spreen de kwestie niét had aangekaart?

Het is erg jammer dat noch Pfeijffer noch Uitgeverij de Arbeiderspers het auteursrecht kent of wil respecteren. Om prinses Máxima te parafraseren: "Dat is wel een beetje dom". Te Epibreren weet men nog goed hoe in 1912 de Auteurswet werd ingevoerd - een heuglijke dag voor de literatuur, voor auteurs, voor lezers en voor uitgeverijen.
(Bart FM Droog, Epibode, 25-3-2002)

terug naar boven

KUNSTBROEDERS

(...) De Leidse dichter en classicus Ilja Pfeijffer heeft in zijn debuutroman Rupert een paar honderd woorden vertaald uit The Waste Land van T.S. Eliot. Ondanks de vele verwijzingen naar Eliot verzuimt Pfeijffer om ergens duidelijk te vermelden dat hij die passage heeft overgeschreven. Is dat nu plagiaat of niet? Volgens het woordenboek wel. In de Van Dale staat plagiaat omschreven als: 'Het overnemen van stukken, gedachten en redeneringen van anderen en deze laten doorgaan voor eigen werk.' Toch is het niet waarschijnlijk dat Ilja Pfeijffer snel zal hangen voor zijn daden. Om te beginnen kan hij alleen voor de rechter worden gesleept door de erven van T.S. Eliot. Het is niet waarschijnlijk dat die op de hoogte zijn van leven en werk van ene Ilja Pfeijffer ('What? Pfaiffer you say? Never heard of. Sounds like a disease, though.') en dat het ze ook niet bijster interesseert. (...)
(Ingmar Heytze, Utrechts Nieuwsblad, 26-3-2002)

terug naar boven

ERVEN T.S. ELIOT GEÏNTERESSEERD IN RUPERT

Heytze trekt (in het UN van 26-3-2002) een verkeerde conclusie: uitgeverij Faber and Faber, die de rechten op The Waste Land voor de T.S. Eliot Estate behartigt, heeft in het recente verleden bijvoorbeeld drastisch opgetreden tegen websites waarop werk van Eliot zonder toestemming werd gepubliceerd. De rechtenafdeling van Faber and Faber stelt momenteel een onderzoek in naar Rupert. Wordt ongetwijfeld vervolgd. (Epibode, 27-3-2002)

terug naar boven

SLIEP-UIT LITERATUUR

De dichter Ilja Leonard Pfeijffer heeft een roman geschreven, beter gezegd het eerste deel van een tetralogie. Ik was niet van plan Rupert (zo heet het boek) te lezen, want het leven is te kort voor tetralogieën. Daar begin ik niet aan. Elke lezer heeft z'n eigen optimum, als het om de dikte van een boek gaat. Toen ik jong was en niets omhanden had, maalde ik niet om een pagina of duizend, maar tegenwoordig raak ik al lichtelijk gepikeerd als het boek dikker is dan 300 pagina's (exclusief noten in het geval van non-fictie). Hoe interessant moet de schrijver zich niet wanen om zoveel van iemands tijd te claimen?
(...) Mijn vooroordelen groeien alleen maar, zonder dat ik het wil. In de krant lees ik dat het hierboven genoemde Rupert vol zit met citaten en verwijzingen naar The Waste Land van T.S. Eliot. De recensent die het ontdekte riep verontwaardigd: 'Plagiaat!' Maar de schrijver wees deze beschuldiging superieur van de hand. Pfeijffer had, naar eigen zeggen, zijn grotestadsroman volgestopt met verwijzingen naar het beroemde gedicht, omdat hij een literair spel wilde spelen. Er zaten nog veel meer citaten in dan de bewuste recensent had gevonden, voegde hij er triomfantelijk aan toe.
Dit soort spelletjes roept irritatie en agressie bij me op. Waarschijnlijk omdat ik niet kan meespelen. Ik heb The Waste Land nooit gelezen (ik moet bekennen dat ik terugdeins voor gedichten die langer doorgaan dan een pagina) en zal dus geen enkele pagina herkennen. Als ik nietsvermoedend aan Rupert was begonnen, was ik misschien wel onder de indruk geweest van de citaten uit Eliot. Dat heeft Pfeijffer toch maar treffend geformuleerd, had ik bij mezelf kunnen denken. Maar dit zou een geheel verkeerde reactie zijn geweest, want het was de bedoeling dat ik dacht: 'Tjonge, wat heeft die Pfeijffer fragmenten uit The Waste Land knap in zijn grotestadstetralogie geïncorpereerd.' 'Sliep uit!' doet Pfeijffer tegen alle lezers die niet erudiet genoeg zijn voor zijn literaire puzzels. Bloedeloze bezigheidstherapie.
( Beatrijs Ritsema, NRC Handelsblad, 27-3-2002)

terug naar boven

BV ILJA LEONARD PFEIJFFER
PURE SEKS IN FEITE

Aan pretenties heeft Ilja Leonard Pfeijffer geen gebrek. Maakt hij ze waar?

Een paar jaar geleden was een literair programma in De Balie gewijd aan plagiaat. Mág dat? was de de voorgelegde vraag aan de sprekers. Vrijwel iedereen vond dat van wel; in het perspectief van deze schrijvers en literaire critici was plagiaat, citeren zonder bronvermelding, immers vooral een schijnprobleem: heeft de literatuurpolitie soms nooit gehoord van intertekstualiteit? Slechts één man, de schrijver Herman Franke, was tégen plagiaat. Een originele geest kan toch zelf wel wat verzinnen, niet?
Achteraf waardeer ik Franks standpunt meer en meer. Zo ook bij het jongste 'plagiaat': Ilja Leonard Pfeijffer (1968), graecus, dichter en sinds enige tijd ook prozaïst. Delen uit de vijfde cyclus van T.S. Eliots beroemde, modernistische gedicht 'The Waste Land' heeft hij vertaald en in zijn debuutroman Rupert als eigen werk gepresenteerd: een bronvermelding ontbreekt. Pfeijffers verweer op deze aantijging is volgens het boekje: nee, het is geen plagiaat, maar literair spél. Bovendien bevat zijn roman nog véél meer verwijzingen naar Eliot, 'gniffelt' hij.
Ik gun ieder zijn spelletje, maar wat opvalt is dat er in dezen wel met twee maten wordt gemeten. Als iemand weer eens, jaren na dato, om curieuze redenen met de beschuldiging komt dat een passage in de reisboeken van Adriaan van Dis geïnspireerd is op geschreven bronnen, dan doet het er kennelijk niet toe dat de auteur al lang en breed daarvoor door het stof gegaan is, zijn schuld bekend heeft en beterschap beloofd, nee, het is gegarandeerd voorpaginanieuws bij NRC Handelsblad. Maar bij Pfeijffer is dat overschrijven, moet ik begrijpen, nu eenmaal een privilege van zijn artistieke vrijheid. Het zou mij niet verbazen als Pfeijffer zelf de klokkenluider is geweest bij zijn 'plagiaat'. In ieder geval is dit zijn zoveelste geslaagde publiciteitsstunt. Eerst kwam hij in het nieuws doordat hij als enige voor zichzelf (en tégen Jean Pierre Rawie - lachen!) actief campagne voerde bij de verkiezing voor het Dichterschap des Vaderlands. Vervolgens publiceerde hij een artikel waarin hij stelt dat onbegrijpelijke poëzie beter is dan begrijpelijke, waarna menig aanstormend podiumdichter over hem heenviel. Op dat standpunt leek hij weer terug te komen in zijn recensie van Joost Zwagermans dichtbundel. Wéér viel half dichtend Nederland over hem heen. En of het nu gaat om zijn lidmaatschap van Gerrit Komrij's jongenspoëzieclubje, of om zijn publicitair breed uitgemeten opvolging van Hans Warren als dagkalenderpoëziebloemlezing, steeds lijken zulke acties slechts te dienen ter naamsvergroting van de BV Ilja Leonard Pfeijffer. Heeft die gedachte eenmaal postgevat, dan staan álle publieke Pfeijfferoprispingen in dat publiciteitsgeile licht. Op dezelfde dag publiceert hij zijn debuutroman Rupert. Een bekentenis en zijn derde dichtbundel Dolores. Elegieën. Waarom? Omdat dat nog niet eerder gedaan is. Dat zijn dan gelijk deel één en vier van de 'Steppoli-tetralogie', toe maar.
Er is niks op tegen om met zoveel bombarie de literatuur binnen te komen. Bovendien lijkt een debutant het tegenwoordig vooral van buitenliteraire factoren te moeten heben, om nog uit de meute geplukt te worden. Is hij geen Bekende Nederlander of reeds werkzaam in het literaire circuit (Joyce Roodnat, Marja Pruis, Patricia de Groot), dan rest hem slechts de publiciteitsstunt. Toch overspeelt Pfeijffer nu wellicht zijn hand.
Een verdenking van plagiaat is te alle tijde riskant. Zeker bij iemand die zich met zoveel pretenties omgeeft, dringt zich dan nog sterker de authenticiteitsvraag op. Zijn Dolores en Rupert daartegen bestand?

In Pfeijffers derde dichtbundel Dolores evoceert dat stelletje gedichten tezamen niets meer of minder dan de ontluistering van de groots bedoelde liefde. Nader onderzoek moet maar aantonen of Pfeijffer veel overgeschreven heeft, maar getuige de twee eerdere bundels blijkt hij in ieder geval stemvast. Wat Dolores verbindt met Rupert is de gekozen plaats os de gekozen plaats van handeling, de fictieve stad Steppoli. Maar ook speelt Dolores tegen het slot van Rupert nog een bijrolletje. De intrige is ronduit schraal. Rupert de Rukker, beschuldigd van verkrachting van ene Karin, verdedigt zich voor een tribunaal. Zijn lyrisch betoog leest als een wandeling door de stad en door zijn even labyrintisch geheugen - de stadsplattegrond rangschikt de herinneringen. Zijn grote liefde is Mira, maar na verovering van Mira bleek hij tot haar verdriet impotent, waarna hij haar verliest aan zijn potente vriend Benno. Pfeijffers verwijskunst en overbewust gejongleer treft mij als opgelegd pandoer, eigen en aanstekelijk in Rupert is diens uiterst zinnelijke universum.
Hoe vaak wordt niet vermeld dat de geilheid ongecontroleerd door zijn lendenen gierde, dat hij zijn broek openknoopte 'en mijn lul springt te voorschijn als een jonge vechtstier'. Dan zwijg ik nog over romige lijven en Ruperts 'stijve'. 'Pure seks is het in feite'. 'Pure beestachtige lust'. De seksueel geobsedeerde Rupert, en met hem Pfeijffer, loopt met een geil oog de straten van zijn stad en de krochten van zijn herinnering af. Knap is het wanneer de stadsplattegrond overgaat in de fysionomie van Mira. Stilistisch is Rupert een jubelfeest, met woorden bouwt Pfeijffer een zintuigelijke wereld, vervolgens zuigt hij de krop vol en dan komt het. Maar wát eigenlijk? Na lezing blijft het de vraag wat hij te vertellen heeft. Dat de liefde van tralala gaat, maar ook 'best pijnlijk' kan zijn? Is Pfeijffer daarmee niet een Ronald Giphart met een rijker vocabulaire, en vooral met een grotere, intellectuele pretentie? Ergo: hij komt met piepschuimen laarzen de literatuur binnengemarcheerd.
Halt! Bíjna trap ik in Pfeijffers val. Want door diens alomtegenwoordig zelfpromotioneel vertoon vergeten we licht dat Rupert een debuut is. Pfeijffer voert daarin de lezer niet zoals in menig debuut op de golven van het sentiment mee, maar uitzonderlijk genoeg op die van de kunst. Ook al is het woordkunst.
(Jeroen Vullings, Vrij Nederland, 30-3-2002)

terug naar boven

NOG MEER PFEIJFFER...

Nog meer Pfeijffer: plagiaat, intertekstualiteit, bronvermelding, polemiek, postmodern citeren, whatever.
(Weblog Niemsz, 3-4-2002)

terug naar boven

SPEELSE KNIPOGEN NAAR DE MEESTER

Mag plagiaat in de literatuur? Plagiaat mag alleen als het nodig is om iets moois te maken, het liefst iets dat mooier is dan het geplagieerde. Is dat een houdbaar standpunt?
  Enkele jaren geleden ontdekte ik wit van schrik dat het beroemde gedicht 'De tuinman en de dood' van P.N. van Eyck, sterk naar plagiaat riekt. Het gegeven van een tuinman die voor de dood vlucht en daardoor de dood juist in de armen rent, ontleende Van Eyck tot in Ispahaan toe aan een verhaaltje van Jean Cocteau. Hij zette het op krachtig klinkend rijm, publiceerde het als oorspronkelijk 'scheppend werk' en vermeldde geen bron. Het is een mooi gedicht, voor wie het noodlot onder ogen wil zien. Mooier dan het verhaaltje.
  Dus het mag?
  Ik weet het niet. Er is iets waardoor ik me blijf verzetten. Ik vind dat Van Eyck er niet in slaagde van het gejatte verhaaltje een gedicht van zichzelf te maken. Het is een fremdkörper in zijn werk. Het is niet alleen frisser en speelser, ik zou haast zeggen platter dan zijn andere poëzie, het is ook qua boodschap afwijkend. Dat blijkt sterk uit Van Eycks eigen beschouwingen Over leven en dood in de poëzie (1947). Daarin heeft de dood niet het botte noodlotskarakter van zijn beroemdste gedicht. Hij verzet zich tegen het beeld van de dood als vernietiging. De dood is veeleer een vorm van bevrijding, 'stilling van de innerlijke drang'. Volgens Van Eyck kan 'de ziel in het werk van de dichter kond doen' van het verlangen naar deze 'zelfbevrijding' door de dood. Vast wel, maar dan schrijf je toch niet bij voorkeur een gedicht waarin de dood zich er juist niets van aantrekt of mensen naar hem verlangen of angstig voor hem op de vlucht slaan.
  Omdat 'De tuinman en de dood' ook in dit opzicht geen gedicht van Van Eyck zelf is, mag het plagiëren van Cocteau hem zwaar aangerekend worden. Om aanvaardbaar te zijn moet plagiaat niet alleen tot iets moois leiden, maar het geplagieerde moet ook tot iets eigens omgevormd worden dat past in het werk van de schrijver.   Vanuit dit standpunt las ik de roman Rupert van Ilja Leonard Pfeijffer. De Groningse dichter Bart FM Droog beschuldigde Pfeijffer van plagiaat omdat hij op twee bladzijden hele stukken uit het beroemde gedicht The Waste Land van T.S. Eliot tegenkwam. Pfeijffer moest erom lachen. Hij zei dat het in zijn roman wemelt van verwijzingen naar Eliot en van citaten uit The Waste Land. Zelfs het thema van Rupert, de gefragmenteerdheid van het moderne stadsleven, heeft hij naar eigen zeggen aan The Waste Land ontleend. 'Het is allemaal onderdeel van het literaire spel van verwijzen en sampelen waar Eliot zelf de kampioen van was', zei Pfeijffer volgens de kranten. Hij zei er niet bij dat Eliot al zijn citaten en verwijzingen in noten nauwkeurig verantwoordde. Dat scheelt een slok op een borrel als we het over plagiaat hebben.
  Ik deed iets raars tijdens het lezen van Rupert. Ik onderstreepte alle passages waarvan ik vermoedde dat ze uit The Waste Land kwamen, of uit een ander boek of gedicht, want in een literair spel moet je overal op verdacht zijn. Die passages vielen me op omdat het woordgebruik, de strekking, de melodie en de schoonheid ervan afwijken van wat ik voor het gemak maar even 'Pfeijffer-proza' noem. What's in a name? In dat proza zit veel liefdeloze eigentijdse seks met pijpen, rukken, peepshows en rondspattend sperma. T.S. Eliot zou er vast van gebloosd hebben.
  Een roman hoor je niet te lezen met het potlood in de aanslag op zoek naar verwijzingen en citaten, maar wie zijn werk een literair spel noemt, roept zulke lezers op. Toen ik de roman uithad, ging ik kijken of ik goed had gegokt. En jawel, de twee bladzijden die Droog noemt (92 en 93) zagen zwart van de potloodstrepen. Daarna heb ik The Waste Land gelezen.
  Ik bleek vaker de roos getroffen te hebben, maar niet alle onderstreepte passages vond ik bij Eliot terug. Ik denk dat hier bij andere dichters leentjebuur is gespeeld. Het zou me niet verwonderen als er wat Baudelaire, Rupert Brooke en oude Italiaanse liefdeslyriek is gesampeld. Dat mag voor mijn part, maar Pfeijffer heeft de gejatte passages niet naadloos tot herkenbaar eigen proza omgevormd. Het zijn vreemde eenden in de bijt die van Rupert een literaire lappendeken maken. De roman wordt er niet mooier van. Om deze redenen vind ik dat het plagiaat van Pfeijffer toch niet mag.
  Hoe erg is plagiaat? Niet zo erg, vindt de Spaanse schrijver Bernardo Atxaga. Alle literatuur is immers plagiaat, meent hij, want iedere schrijver brengt alleen maar in eigentijdse vorm onder woorden wat al eeuwen en eeuwen gezegd is. Maar als je het doet, moet je het goed doen. Daarvoor geeft Atxaga in zijn volksverhalenboek Obabakoak enkele adviezen. Hij raadt aan klassieke boeken te plunderen want die leest toch niemand. De geplagieerde tekst moet verwerkt worden in een verhaal dat in een andere tijd en op een andere plaats speelt. Atxaga wijst op het belang van 'een goede verdediging tegen luizige journalisten die dol op plagiaat-verhalen zijn'. Hij schrijft: 'Dat kun je bij voorbeeld doen door in je hele werk sporen achter te laten van het plagiaat zodat je bij ontdekking altijd kunt zeggen dat het knipogen naar de grote meester waren, of zelfs blijken van eerbetoon'.
  Pfeijffer heeft het dus goed gedaan. Dat moet je hem nageven.
(Herman Franke, Cicero, De Volkskrant, 12-4-2002)

terug naar boven

IK DRUIP IN JOUW NAAM - INLEIDING

Twee jaar geleden veroorzaakte Ilja Leomnard Pfeijffer ophef door in literair tijdschrift Bzzlletin te beweren dat "onbegrijpelijke poëzie altijd beter is dan makkelijke poëzie". Tevens beweerde de dichter/classicus dat "wat gewoontjes is nimmer zal overweldigen, alleen het sublieme overweldigt." Hij ontlokte er felle reacties mee in dag- en weekbladen.
Groene-medewerker Piet Gerbrandy, zelf ook dichter en classicus, legde in de Volkskrant uit dat Pfeijffer zijn hand overspeelde. Anderen waren explicieter: "Die Pfeijffer is gewoon een hypocriete zak", schreef de recensent van het Nieuwsblad van het Noorden en in NRC Handelsblad beweerde Pieter Steinz dat Pfeijffer "leugen op leugen" stapelde om zo "twee groeperingen uit zijn duim te zuigen". Uiteindelijk belandde Pfeijffer op bruine sokken in een boksring, waarin hij voor het oog van de televisiecamera van Nova de strijd aanbond met Serge van Duijnhoven, een collega-dichter voor wie verstaanbaarheid en "performance" belangrijke ingrediënten zijn van goede poëzie.
Inmiddels was Pfeijffer al bekend als dichter. Want al stond er destijds slechts één dichtbundel op zijn naam, hij had actief campagne voor zichzelf gevoerd om de Nationale Hofdichter te worden. In beide kwesties viel Pfeijffers zelfverzekerdheid op. Pfeijffer zelf: "Een gebrek aan zelfvertrouwen is een karkterfout die ik niet bezit." Zijn ambitie, talent, lef en arrogantie leidden in vier jaar tijd tot de publicatie van een lezenswaardige en goed verkopende korte literatuurgeschiedenis van de klassieke oudheid, een 750 pagina's tellend proefschrift over Pindarus, drie dichtbundels en een roman. Elsevier sprak afgelopen maand zelfs van "de onstuitbare opmars" van de dichter.
De twee hier besproken boeken vormen de zijpanelen van een vierluik dat Pfeijffer de Steppoli-tetralogie heeft gedoopt. De roman Rupert bracht de nieuwbakken romancier opnieuw in de nieuwskolommen van de dagbladen omdat hij zich zou hebben bezondigd aan plagiaat. Er zou wat al tenadrukkelijk en zonder bronvermelding zijn gestrooid met flarden van T.S. Eliots The Waste Land. Een constatering waar de auteur, die het intertekstuele gebaar niet schuwt, luidruchtig om moest grinniken. In het lauwe poëzieklimaat van Nederland ziet Pfeijffer nooit eens een dichter "die zegt dat het één beter is dan het ander". Op deze pagina's onttrekt René Puthaar zich aan die voorzichtigheid, en doet hij verslag van zijn worsteling met Dolores, een dichtbundel waarin lustig wordt gesjord en gepompt in het vaarwater van Catullus.
(Pieter van Os, Groene Amsterdammer, 13-4-2002)

terug naar boven